Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie I (W. Okoń, 1987r.). Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki jest zainteresowane uczeniem się i byciem uczonym, kontynuuje zainteresowanie pomimo napotykanych trudności i niepowodzeń, osiąga choćby minimalne postępy w uczeniu się.
Dojrzałość szkolna dziecka związana i ściśle uzależniona jest od jego indywidualnego rozwoju. Bardzo ważne jest, by aktywnie i mądrze spędzać czas ze swoim dzieckiem, rozbudzać jego ciekawość otaczającym światem, pozwalać na samodzielne doświadczenia, być i wspierać, motywować, zapewniać o swojej miłości, jednocześnie dając swobodę działania i nabywania różnorodnych doświadczeń. Nie należy również zapominać, że podstawową formą aktywności dzieci w tym wieku jest zabawa. Znacznie więcej pożytku przyniesie nauka w trakcie aktywności niż tłumaczenie, czy wielokrotne powtarzanie komunikatów słownych. Nie wszystkie dzieci osiągają dojrzałość szkolną w tym samym tempie, i nie zawsze wtedy, kiedy myślimy już o edukacji szkolnej dziecka. Rodzice zastanawiają się czy sobie poradzi w I klasie. W sytuacji, gdy rodzic nie ma pewności, co do kariery szkolnej dziecka, warto zasięgnąć porady nauczyciela, który zna dziecko i ma możliwość obserwowania go w różnych sytuacjach w przedszkolu. Można również przeprowadzić badania w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, gdy:
- nauczyciel w przedszkolu zaleca ich przeprowadzenie,
- rodzice nie mają pewności, czy umiejętności dziecka pozwolą mu na prawidłowy rozwój i sukces w nauce szkolnej,
- pojawiają się wątpliwości, co do prawidłowości rozwoju dziecka i jego umiejętności,
- rodzice pragną poznać aktualny poziom rozwoju dziecka.
Komponenty dojrzałości szkolnej:
- Dojrzałość fizyczna – prawidłowy rozwój ruchowy dziecka uwarunkowany prawidłowym rozwojem fizycznym całego organizmu (prawidłowy rozwój narządów wewnętrznych, układu nerwowego, narządów zmysłów), w tym także sprawność manualna i grafomotoryczna, prawidłowa budowa narządu artykulacyjnego. Ważne jest, by zapewnić dziecku odpowiednią ilość ruchu. Pewność w posługiwaniu się własnym ciałem jest częścią poczucia pewności siebie, dlatego warto inspirować dziecko do podejmowania różnych typów aktywności fizycznej: uprawiania sportu, tańca czy gimnastyki. Przykładowe sposoby doskonalenia sprawności ruchowej, koordynacji całego ciała i sprawności manualnej:
- gry i zabawy ruchowe na powietrzu (zabawy z piłką, skakanką, chodzenie wzdłuż linii jazda na rowerze, hulajnodze),
- gimnastyka, pływanie, taniec,
- trening czynności samoobsługowych,
- lepienie, ugniatanie, wycinanie, nawlekanie ,
- zabawy konstrukcyjnie, majsterkowanie,
- malowanie pędzlem, opuszkami palców, całą dłonią na dużych powierzchniach,
- zabawy masą solną.
- Dojrzałość intelektualna – prawidłowy rozwój umysłowy (spostrzeganie, myślenie, mowa, uwaga, pamięć). Dziecko dojrzałe intelektualnie jest zainteresowane nauką, otoczeniem. Potrafi słuchać ze zrozumieniem, wypowiada się swobodnie, jasno formułuje wnioski, uogólnia, słucha i rozumie polecenia, koncentruje się na omawianych tematach, przekazuje swoje myśli w sposób zrozumiały i logiczny, potrafi wyciągać wnioski i oceniać, łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce. Rozwój funkcji spostrzegania wzrokowego doskonalić można poprzez:
- ćwiczenia w różnicowaniu kształtów (nawet bardzo zbliżonych),
- układanie puzzli, układanie wg wzoru i bez wzoru poczynając od ćwiczeń na wzorze,
- tworzenie konstrukcji z klocków, majsterkowanie,
- odtwarzanie układów geometrycznych – szlaczki, wzory,
- zapamiętywanie szczegółów obrazków, wymienianie z pamięci wszystkich zapamiętanych przez dziecko.
Rozwój funkcji spostrzegania słuchowego można doskonalić w trakcie:
- nazywania i rozpoznawania różnorodnych dźwięków (z otoczenia, odgłosy zwierząt, instrumentów),
- odtwarzania dźwięków i przekładania ich na ruch lub obraz graficzny,
- nauka wierszyków, rymowanek, piosenek,
- segregowania obrazków ze względu na liczbę sylab w ich nazwach – dziecko odkłada obrazki do odpowiednich kopert, pudełek z odpowiadającą im liczbą sylab (na kopercie można narysować odpowiednio jedną, dwie, trzy, cztery kropki oznaczające liczbę sylab),
- łączenia sylab w wyrazy, głosek w sylaby (z wykorzystaniem ciekawych ilustracji lub konkretnych przedmiotów),
- różnicowania dźwięków mowy, określania głosek na początku i końcu wyrazów, wysłuchiwania poszczególnych głosek w wyrazach.
Funkcje słowne (myślenie i mowę, koncentrację uwagi i pamięć) można ćwiczyć w trakcie codziennych czynności:
- rozmowa, opowiadanie o wydarzeniach dnia, o swoich przeżyciach,
- opisywanie kolejno wykonywanych czynności np.: w trakcie przyrządzania posiłków, wykonywania prac plastycznych,
- układanie zagadek, wymyślanie interesujących/zaskakujących zakończeń wydarzeń,
- układanie historyjek obrazkowych i opowiadanie ich treści.
Dla prawidłowego funkcjonowania w szkole niezbędna jest orientacja przestrzenna. Dziecko powinno rozróżniać strony ciała, kierunki w przestrzeni i na kartce. Przykładowe ćwiczenia kształtujące powyższe umiejętności:
- nazywanie i wskazywanie części ciała,
- wykonywanie poleceń poruszania się w przestrzeni typu: przejdź dwa kroki do przodu, obróć się w lewą stronę itp.,
- używanie w trakcie zabaw określeń: nad, pod, za, przed, obok,
- rysowanie pod dyktando np.: u góry kartki narysuj słońce, w dolnym prawym rogu kwiatek,
- zachowanie prawidłowego kierunku rysowania koła – przeciwny do ruchu wskazówek zegara, rysowanie od lewej do prawej.
Dobre przygotowanie do nauki matematyki, pisania i czytania uwarunkowane jest prawidłowym rozwojem funkcji wzrokowych, słuchowych, poprawną orientacją w przestrzeni i schemacie własnego ciała, umiejętnością przeliczania przedmiotów, dodawania i odejmowania włącznie z liczeniem na palcach, postrzegania zależności i następstwa dni tygodnia, pór dnia i roku.
- Dojrzałość emocjonalno – społeczna dziecka na opisywanym etapie rozwoju to umiejętność podporządkowania się normom i zasadom obowiązującym w grupie, respektowanie zasad, umiejętność współdziałania. Zachowania dziecka świadczące o jego dojrzałości emocjonalno – społecznej:
- dziecko jest wytrwałe w działaniu, stara się pokonać ewentualne trudności,
- doprowadza rozpoczęte zadania do końca,
- umie współdziałać w grupie rówieśniczej, podporządkowuje się regułom i zasadom zabawy,
- potrafi czekać na swoją kolej,
- potrafi zachować się adekwatnie do sytuacji (dostosowuje swoje reakcje do określonej sytuacji),
- wykazuje zainteresowanie nauką.
Dorosły jest wzorem dla dziecka, jak należy radzić sobie z trudnościami, pokonywać je i jak przyjmować niepowodzenia. Nie wystarczy tłumaczyć, dziecko potrzebuje treningu i wielu doświadczeń, by móc poradzić sobie z porażką. Dziecko chwalone i nagradzane za doprowadzanie zadań do końca jest obowiązkowe, wytrwałe i sumienne, natomiast dostrzeganie wysiłku włożonego w pracę umożliwia budowanie wiary we własne siły i wytrwałości w działaniu. Warto zagrać z dzieckiem w karty np.: w Piotrusia, ustalić zasady i konsekwentnie ich przestrzegać. Docenić wkład pracy, pochwalić za opanowanie w przypadku zetknięcia z przegraną. Trening samodzielności i zaradności to również powierzanie dziecku odpowiedzialnego zachowania np.: pomoc w zakupach, opieka nad zwierzęciem w domu. Można mądrze pokierować rozwojem swojego dziecka. Można nauczyć je, jak opanować negatywne emocje. i jak W formie ciekawych zabaw ćwiczyć obniżone funkcje oraz doskonalić sprawność manualną, nabywać doświadczenia we właściwej orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni.
Literatura:
- Brejnak W. Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?, PZWL, Warszawa, 2006.
- Okoń W. Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1987.
- Wilgocka – Okoń B. Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wyd. „Żak”, Warszawa, 2003.
- Gruszczyk – Kolczyńska E. Zielińska E. Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Wyd. Edukacja Polska, Warszawa, 2009.
- Janiszewska B. Ocena dojrzałości szkolnej. Arkusz oceny dojrzałości szkolnej. Metody badań dojrzałości szkolnej. Pomoce do badań, Wyd. Seventh Sea, Warszawa, 2006.
- Szemińska A. (red.) Zapisy do klasy pierwszej szkoły podstawowej , PZWS, Warszawa, 1969.
- Franczyk A. Krajewska K. Skarbiec nauczyciela–terapeuty, Wyd. „Impuls”, Kraków, 2006.
- Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J.,Wojak M. Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu. Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych. Wyd. „Dom Organizatora”, Toruń 1996.
